Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Θέματα Εσπερινών, Επαναληπτικές 2004 [Γέλιο – Χιούμορ]

Αρκάς 

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Θέματα Εσπερινών, Επαναληπτικές 2004 [Γέλιο – Χιούμορ]

ΚΕΙΜΕΝΟ

Όλοι έχουμε ανάγκη από χαλάρωση, μακριά από το άγχος της καθημερινότητας. Είναι σε όλους γνωστό ότι το γέλιο και το χιούμορ βελτιώνουν τις σωματικές, νοητικές και πνευματικές λειτουργίες μας.

Πολύ περισσότερο από όλους, τη χαλάρωση, την ευχαρίστηση, το γέλιο τα έχει ανάγκη ο ασθενής, γιατί έτσι η συναισθηματική του φόρτιση - η οποία προέρχεται από τη δυσάρεστη κατάσταση που βιώνει, δηλ. την απώλεια της υγείας του – μετριάζεται και η ελπίδα και η ανακούφιση συντροφεύουν την ψυχή του.

Θα λέγαμε ότι με την ψυχαγωγία ή καλύτερα με την απασχόληση σε κάποια ευχάριστη δραστηριότητα, ο ασθενής εκτονώνεται, χαλαρώνει, αποκτά μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση και ευεξία, ενώ γενικότερα αναπτύσσει μια θετική στάση, που βοηθάει στην αντιμετώπιση των προβλημάτων του και διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ αυτού και των συνανθρώπων του.

Η ψυχαγωγία δεν αντικαθιστά τη θεραπευτική αγωγή, αλλά λειτουργεί συμπληρωματικά. Εξατομικεύεται σύμφωνα με την ηλικία, την προσωπικότητα, τις ανάγκες και τις επιθυμίες του ασθενούς, ενώ βασική προϋπόθεση είναι να υπάρχει θετική αποδοχή από τον πάσχοντα.

Η ομαδική απασχόληση ή η ατομική απασχόληση αλλά δίπλα σε άλλους που έχουν ως αντικείμενο την ίδια δραστηριότητα, βοηθούν πολύ, έχουν πολλά πλεονεκτήματα.

Η κοινωνική συναναστροφή δίνει την ευκαιρία να συζητηθούν διάφορα προβλήματα και ανησυχίες που βασανίζουν τον πάσχοντα. Παράλληλα, υπάρχει η δυνατότητα να συζητηθούν και άλλα θέματα άσχετα με την ασθένεια. Έτσι, δημιουργούνται φιλίες και λύνονται απορίες, ενώ πολλές ανησυχίες και φόβοι καταλαγιάζουν.

Ψυχαγωγία μέσα στο χώρο νοσηλείας του ασθενούς, σε συνεργασία με τους επαγγελματίες υγείας, μπορεί να είναι η ανάγνωση ενός βιβλίου, ενός περιοδικού, η παρακολούθηση μιας ευχάριστης βιντεοταινίας, μια ενδιαφέρουσα συζήτηση, ένα ταξίδεμα σε ευχάριστα γεγονότα του παρελθόντος, η συμμετοχή φίλων και μελών της οικογένειας σε γιορτές ή γενέθλια που τυχόν θα συμπέσουν με το χρόνο της νοσηλείας, η μουσική, ένα δώρο, ένα λουλούδι, ένα επιτραπέζιο παιχνίδι.

Εάν η εφαρμογή όλων αυτών κριθεί αναποτελεσματική, μπορεί να τροποποιηθεί ή και να σταματήσει εντελώς η θεραπευτική αυτή αγωγή. Βέβαια, απαραίτητος είναι ένας χώρος, μια αίθουσα ψυχαγωγίας για να μπορεί να υπάρξει εφαρμογή των πιο πάνω.

Όταν ο ασθενής έχει μέτριο ή έντονο πόνο, είναι αυτονόητο ότι αυτής της μορφής οι ενέργειες, οι οποίες αποσκοπούν στο να τον ενθαρρύνουν ψυχολογικά και να τον βοηθήσουν, δεν έχουν καμιά εφαρμογή. Τότε προτεραιότητα έχει η προσέγγιση στο πρόβλημα «πόνος» και η ανακούφισή του.

Στο εξωτερικό έχει δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στο θέμα της ψυχαγωγίας. Έχουν ιδρυθεί οργανισμοί που ασχολούνται αποκλειστικά με το «θεραπευτικό χιούμορ». Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο «Αμερικανικός Οργανισμός Θεραπευτικού Χιούμορ» που διοργανώνει διαλέξεις, παρέχει πληροφορίες και στηρίζει οικονομικά αυτήν την προσπάθεια. Οι επαγγελματίες που εξειδικεύονται πάνω στο συγκεκριμένο θέμα πληθαίνουν.

Είναι γεγονός ότι δεν μπορούμε να αναχαιτίσουμε τα δυσάρεστα γεγονότα που συμβαίνουν γύρω μας και ανατρέπουν τον κανονικό ρυθμό της ζωής μας, όμως μπορούμε να απαλύνουμε και να κάνουμε πιο υποφερτές και ανθρώπινες τις δύσκολες στιγμές, τις οποίες υποχρεωτικά βιώνουμε.

Η συμμετοχή του ασθενούς στις μεθόδους αυτές του «θεραπευτικού χιούμορ» είναι το πρώτο θετικό βήμα για την επανένταξη στη ζωή, για αναδιοργάνωση των στόχων και προτεραιοτήτων που θα θέσει σε εφαρμογή, για χρησιμοποίηση του χρόνου του με τον πιο εποικοδομητικό και αποτελεσματικό τρόπο, για διατήρηση της πνευματικής και ψυχικής του διαύγειας αλλά και της σωματικής του ευεξίας.

(Άρθρο από τον επαρχιακό τύπο διασκευασμένο).

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας περίληψη του κειμένου, χωρίς δικά σας σχόλια (100 - 120 λέξεις).

Η ευεργετική επίδραση του γέλιου στις σωματικές και πνευματικές λειτουργίες κρίνεται ωφέλιμη και αναγκαία στους ασθενείς. Μέσω των ευχάριστων ενασχολήσεων διασφαλίζεται η ευεξία και η εκτόνωση τους, στοιχεία που λειτουργούν συμπληρωματικά στη θεραπευτική αγωγή. Οφέλη προκύπτουν κι από την κοινωνική συναναστροφή, εφόσον οι φιλίες δρουν καταπραϋντικά για τα αισθήματα ανησυχίας. Η ψυχαγωγία των ασθενών στο νοσοκομείο μπορεί να επιτευχθεί με την ανάγνωση βιβλίων ή τη συζήτηση με φίλους, χωρίς, βέβαια, να συνιστά προτεραιότητα σε περίπτωση που ο ασθενής πονά. Στο εξωτερικό, πάντως, έχει δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στο «θεραπευτικό χιούμορ», καθώς αναγνωρίζεται η δύναμή του να καθιστά πιο υποφερτές τις δύσκολες στιγμές της ασθένειας. Η επιθυμία του ασθενή να συμμετάσχει ενεργητικά υποδηλώνει τη γενικότερη πρόθεσή του να επανενταχθεί στη ζωή και να θέσει νέους στόχους.     

Β.1. Να σχολιάσετε σε μια παράγραφο (80 – 100 λέξεων) το νόημα του παρακάτω αποσπάσματος του κειμένου:

«Είναι γεγονός ότι δεν μπορούμε να αναχαιτίσουμε τα δυσάρεστα γεγονότα που συμβαίνουν γύρω μας και ανατρέπουν τον κανονικό ρυθμό της ζωής μας, όμως μπορούμε να απαλύνουμε και να κάνουμε πιο υποφερτές και ανθρώπινες τις δύσκολες στιγμές, τις οποίες υποχρεωτικά βιώνουμε».

Οι δυσκολίες και τα δυσάρεστα γεγονότα συνοδεύουν αναπόφευκτα τη ζωή των ανθρώπων, οδηγώντας συχνά σε συναισθηματικές εντάσεις και απαισιόδοξες σκέψεις. Το κάθε άτομο υπό την πίεση των προβλημάτων που καλείται να αντιμετωπίσει, μπορεί εύκολα να αφεθεί στην απόγνωση και να επιτρέψει στα αρνητικά συναισθήματά του να το επηρεάσουν καταλυτικά. Είναι, άρα, καίριας σημασίας κατά τη διάρκεια των απαιτητικών αυτών περιόδων να αναζητούν οι άνθρωποι αφενός συναισθηματική στήριξη από τους οικείους τους και αφετέρου διεξόδους εκτόνωσης της εσωτερικής τους έντασης. Μια πολλαπλώς επωφελή εκτόνωση, για παράδειγμα, προσφέρεται από το χιούμορ και τη δύναμή του να ανανεώνει τις ψυχικές δυνάμεις του ανθρώπου. 

Β.2. Να δώσετε έναν τίτλο στο κείμενο που σας δόθηκε.

- «Η θεραπευτική διάσταση του χιούμορ.»

Β.3. ψυχαγωγία, δημιουργούνται: Να σχηματίσετε τέσσερις νέες σύνθετες λέξεις χρησιμοποιώντας για καθεμιά από ένα (διαφορετικό κάθε φορά) συνθετικό των παραπάνω λέξεων.

Ψυχαγωγία: ψυχοφθόρος, δημαγωγός

Δημιουργούνται: ανάγωγος, πάρεργο

Β.4. Να εντοπίσετε στο κείμενο πέντε μέσα πειθούς που έχουν ως στόχο την απόδειξη της θέσης: Ο ασθενής οφείλει να συμμετέχει στις μεθόδους του «θεραπευτικού χιούμορ».

1^ο: Επιχείρημα: Η απασχόληση με κάποια ευχάριστη δραστηριότητα προσφέρει στον ασθενή εκτόνωση, ευεξία και αυτοπεποίθηση, με αποτέλεσμα να αποκτά πιο θετική στάση και να διευκολύνεται έτσι η αντιμετώπιση των προβλημάτων του.  

2^ο: Επιχείρημα: Μέσω της κοινωνικής συναναστροφής δίνεται η ευκαιρία στον πάσχοντα να συζητήσει προβλήματα και ανησυχίες του, αλλά και θέματα άσχετα με την ασθένεια, δημιουργώντας κατ’ αυτό τον τρόπο φιλικές σχέσεις που είναι ικανές να καταλαγιάσουν τους φόβους και τις ανησυχίες του.

3ο: Τεκμήρια (παραδείγματα): Καταγράφονται παραδείγματα ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων: η ανάγνωση ενός βιβλίου, ενός περιοδικού, η παρακολούθηση μιας ευχάριστης βιντεοταινίας, μια ενδιαφέρουσα συζήτηση, ένα ταξίδεμα σε ευχάριστα γεγονότα του παρελθόντος...    

4ο: Τεκμήριο (παράδειγμα): Γίνεται αναφορά στον «Αμερικανικό Οργανισμό Θεραπευτικού Χιούμορ» που αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της βαρύτητα που έχει δοθεί στο εξωτερικό σε ό,τι αφορά την ψυχαγωγία των ασθενών και ειδικότερα το «θεραπευτικό χιούμορ».   

5^ο: Συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις (επίκληση στο συναίσθημα): Είναι γεγονός ότι δεν μπορούμε να αναχαιτίσουμε τα δυσάρεστα γεγονότα που συμβαίνουν γύρω μας και ανατρέπουν τον κανονικό ρυθμό της ζωής μας, όμως μπορούμε να απαλύνουμε και να κάνουμε πιο υποφερτές και ανθρώπινες τις δύσκολες στιγμές, τις οποίες υποχρεωτικά βιώνουμε.

Γ. Διαπιστώνουν σήμερα οι ψυχολόγοι και οι ψυχίατροι ότι το γέλιο δεν είναι πλέον μεταδοτικό: Οι άνθρωποι γελάνε και χαλαρώνουν όλο και λιγότερο· πολλοί ξυπνούν με βλέμμα γεμάτο πλήξη· άλλοι με ύφος κουρασμένο και δυσαρεστημένο.

Συμφωνείτε με τις διαπιστώσεις των παραπάνω επιστημόνων; Τις σκέψεις σας να καταγράψετε σ’ ένα αποδεικτικό δοκίμιο 400-500 λέξεων.

Λιγότερο χιούμορ στα χρόνια της κρίσης και του λαϊκισμού

Οι ιδιάζουσες οικονομικές συνθήκες που επικρατούν στη χώρα μας, αλλά και η αδυναμία των ανθρώπων να αναγνωρίσουν πλέον τις ουσιώδεις αξίες της ζωής, έχουν δημιουργήσει μια πολλαπλώς πιεστική κοινωνική πραγματικότητα. Οι πολίτες δεν μπορούν να βιώσουν πια με ανέμελο τρόπο τη ζωή τους, μήτε να αφεθούν στην ανάλαφρη θέαση των πραγμάτων που προσφέρει το χιούμορ, εφόσον βρίσκονται εγκλωβισμένοι σ’ έναν ανυπόφορο κλοιό οικονομικών υποχρεώσεων.

Τα αλλεπάλληλα λάθη των πολιτικών, που είχαν ως αποτέλεσμα την επιδείνωση του οικονομικού κλίματος, όπως κι η αδέξια προσπάθεια επίλυσης του προβλήματος μέσω τις μετακύλισης των βαρών στους πολίτες, έχουν εύλογα απομακρύνει την αισιοδοξία από τη χώρα. Δραστικές μειώσεις μισθών, εξοντωτικοί φόροι, ανεργία σε δυσθεώρητα ύψη, απουσία επενδύσεων και -ατυχώς- ένας ανεύθυνος διχαστικός πολιτικός λόγος συνιστούν την καθημερινή πραγματικότητα των πολιτών. Μοιάζει, άρα, απολύτως δικαιολογημένη η δυσκολία τους να γελάσουν ή έστω να αντικρίσουν με χιούμορ τα όσα τους συμβαίνουν.

Οι εργαζόμενοι ενήλικες καλούνται να ανταποκριθούν πλέον σε περισσότερες εργασιακές υποχρεώσεις, που μεταφράζονται σε λιγότερα έσοδα, ενώ οι άνεργοι πολίτες υποχρεούνται να υπομείνουν την ολοένα και μεγαλύτερη εξαθλίωσή τους. Οι έφηβοι, από την άλλη, συνειδητοποιούν πως το μέλλον δεν έχει να τους προσφέρει τίποτε περισσότερο από μια κακοπληρωμένη επαγγελματική αποκατάσταση και πολλαπλές φορολογικές επιβαρύνσεις, αφού αυτό είναι το καλύτερο που μπορούν να τους διασφαλίσουν οι πολιτικοί της χώρας.      

Το οικονομικό κλίμα, ωστόσο, δεν είναι το μόνο που δρα ανασταλτικά στην εύθυμη διάθεση των πολιτών. Στα χρόνια της δημαγωγικής πολιτικής -απότοκο κι αυτό της κρίσης- το χιούμορ, και ιδίως η σατιρική προσέγγιση των κυβερνητικών αστοχιών, αντιμετωπίζονται με ιδιαιτέρως εχθρικό τρόπο. Οι λαϊκιστές πολιτικοί κι οι κομματικοί τους οπαδοί, αποτυγχάνουν να αντιληφθούν τη σάτιρα ως ένα θεμιτό μέσο εκτόνωσης, μέσω του οποίου εκφράζονται συναισθήματα δυσαρέσκειας και απογοήτευσης· την εκλαμβάνουν ως «αθέμιτη» επίθεση προς το κυβερνών κόμμα και την απορρίπτουν.

Η πολιτική «επένδυση», άλλωστε, στο διχασμό των πολιτών είχε ως συνέπεια τη δημιουργία συνθηκών έντασης και αντιπαραθέσεων, γεγονός που επιβάρυνε ακόμη περισσότερο την ήδη τεταμένη κοινωνική κατάσταση. Η διάθεση των πολιτών να αστειευτούν και να γελάσουν έχει, συνάμα, υπονομευτεί δραστικά από την επίγνωση πως η χώρα έχει γίνει έρμαιο του κομματικού φανατισμού και της προπαγάνδας. Είναι για πολλούς αφελές το να αναζητούν το χιούμορ τη στιγμή που η δικαιοσύνη, οι φορείς ενημέρωσης και κατ’ επέκταση η δημοκρατία δέχονται διαρκή χτυπήματα.

Το να επιστρέψει το γέλιο στη ζωή των Ελλήνων είναι, πάντως, ένα καίριο αίτημα που συνδέεται αξεδιάλυτα με το αίτημα διαμόρφωσης ενός κατά πολύ καλύτερου και σταθερότερου οικονομικού κλίματος. Μόνο αν νιώσουν οι πολίτες πως η χώρα έχει κατορθώσει να θέσει τα θεμέλια για μια πορεία πραγματικής ανάπτυξης και οικονομικής ευημερίας, θα μπορέσουν να γευτούν ξέγνοιαστοι τα οφέλη του χιούμορ και του γέλιου. Όσο, ωστόσο, η ανεργία, οι χαμηλοί μισθοί κι οι υψηλοί φόροι κυριαρχούν, το γέλιο θα συνεχίσει να σπανίζει.

Λογοτεχνία ΕΠΑΛ: Άννα Φρανκ [Ενδεικτικά Θέματα]

Tony Rubino

Λογοτεχνία ΕΠΑΛ: Άννα Φρανκ [Ενδεικτικά Θέματα]

Άννα Φρανκ (1929-1945)

[Γεννήθηκε στη Φρανκφούρτη και πέθανε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης της ναζιστικής Γερμανίας, σε ηλικία 16 ετών. Ήταν κόρη του Γερμανοεβραίου επιχειρηματία Ότο Φρανκ, η οικογένεια του οποίου, μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους Ναζί, μετανάστευσε στο Άμστερνταμ της Ολλανδίας. Οι Φρανκ, εξαιτίας του διωγμού των Εβραίων, κρύφτηκαν στην αποθήκη του εμπορικού τους καταστήματος και έζησαν εκεί μέχρι τον Αύγουστο του 1944, οπότε τους συνέλαβε η γερμανική αστυνομία. Οδηγήθηκαν στο Άουσβιτς, όπου πέθανε η μητέρα της Άννας. Η ίδια και η αδερφή της πέθαναν από τύφο σε άλλο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Επέζησε μόνο ο πατέρας, ο οποίος από Ολλανδούς φίλους της οικογένειας παρέλαβε το ημερολόγιο που είχε μαζί της η κόρη του στο κρησφύγετό τους. Το ημερολόγιο εκδόθηκε το 1947 και, με τη μεγάλη διεθνή απήχηση που είχε, έκανε γνωστή τη δοκιμασία του νεαρού κοριτσιού.]

Τετάρτη 23 Φεβρουαρίου 1944

Αγαπητή Κίττυ,

Από χτες είναι ο καιρός έξω θαυμάσιος κ’ εγώ είμαι στ’ αληθινά ευτυχισμένη. Πηγαίνω σχεδόν κάθε πρωί στη σοφίτα για να μιλήσω εκεί που δουλεύει ο Πέτρος και για να πάρω καθαρό αέρα. Από την αγαπημένη μου θέση στη σοφίτα, πάντα στο πάτωμα, κοιτάζω και βλέπω ένα κομμάτι γαλανού ουρανού, βλέπω τις ακόμη χωρίς φύλλα καστανιές και τα κλαριά τους που απάνω τους βρίσκονται μικρές σταγόνες νερού που γυαλίζουν. Βλέπω ακόμα τους γλάρους να πετάνε με το χαριτωμένο τους πέταγμα και να φαίνονται ασημένιοι μέσα στο φως. Αυτός στεκόταν ακουμπισμένος με το κεφάλι στο χοντρό δοκάρι, εγώ καθόμουνα, αναπνέαμε τον καθαρό αέρα, κοιτάζαμε έξω στην ελευθερία και νιώθαμε ότι γύρω μας υπήρχε κάτι που δε θα ‘πρεπε κανείς να το τρομάξει με κουβέντες φτηνές. Στεκόμαστε και κοιτάζαμε πολύ ώρα έξω κι όταν αυτός χρειάστηκε να πάει πιο πέρα στη στέγη για να κόψει ξύλα, ήξερα, ήμουνα βεβαία ότι ήταν ένα εξαιρετικό αγόρι. Ανέβηκα κ’ εγώ τα λίγα σκαλοπάτια ψηλότερα, τον ακολούθησα και ένα τέταρτο ολόκληρο ενώ εκείνος δούλευε δεν είπαμε καμία λέξη. Παρακολουθούσα και προσπαθούσε να κάνει όσο μπορούσε πιο μακριά τα κομμάτια του ξύλου για να μου δείξει εμένα τη δύναμή του. Αλλά έβλεπα ακόμη πέρα από το κεφάλι του έξω από το ανοιχτό παράθυρο ένα μεγάλο κομμάτι του Άμστερνταμ πάνω από όλα τα σπίτια και τις στέγες, τον ορίζοντα που γυάλιζε σβησμένος σχεδόν σ’ ένα ανοιχτό γαλάζιο, τόσο πολύ αχνό, ώστε δε θα μπορούσε κανείς να δει τη γραμμή που ξεχώριζε τη γη από τον ουρανό. Όσο υπάρχει ακόμα αυτός ο χωρίς σύννεφα ουρανός ο γαλάζιος, κι όσο ακόμα εμένα μου επιτρέπεται να ζω και να βλέπω αυτά τα πράγματα, δεν κάνει να είμαι λυπημένη. Για κάθε ένα σκέφτηκα που είναι δυστυχισμένος ή που έχει βάσανα είναι ίσως το καλύτερο μέρος να βγει έξω, οπουδήποτε, να βρεθεί μόνος, μόνος με τον ουρανό και τη φύση και το Θεό. Τότε και μόνο τότε νιώθει κανείς πως είναι τα πράγματα έτσι όπως πρέπει να είναι και ο Θεός έχει φτιάξει απλά τους ανθρώπους, απλά μέσα στην όμορφη φύση για να είναι ευτυχισμένοι. Όσο συμβαίνουν αυτά και νομίζω θα συμβαίνουν πάντα, γνωρίζω ότι κάτω από κάθε κατάσταση υπάρχει πάντα μια παρηγοριά για κάθε λύπη και νομίζω είμαι βεβαία ότι η φύση μπορεί να ελαφρύνει κάθε βάσανο. Ελπίζω ότι αυτό το αίσθημα ευτυχίας που με πλημμυρίζει θα μπορέσω πολύ σύντομα να το μοιραστώ με κάποιον που θα αισθάνεται το ίδιο με μένα. Μας λείπουν πολλά πράγματα και θα μας λείπουν για πολύ καιρό. Το νιώθω κ’ εγώ ακριβώς όπως κ’ εσύ. Και δε μιλώ για πράγματα εξωτερικά. Απ’ αυτά ίσως έχουμε αρκετά εδώ πέρα. Εννοώ αυτά που μας συνταράσσουν εσωτερικά. Διψάω ακριβώς όπως κ’ εσύ για ελευθερία και αέρα, αλλά τώρα άρχισα να πιστεύω ότι γι’ αυτές τις ελλείψεις έχουμε ήδη αποζημιωθεί. Αυτό το κατάλαβα ξαφνικά όταν στεκόμουνα σήμερα το πρωί μπροστά στο παράθυρο, εννοώ την εσωτερική αποκάλυψη. Όταν κοίταξα έξω και είδα το Θεό, ή μάλλον αναγνώρισα το Θεό μέσα από τη φύση, ήμουν πολύ ευτυχισμένη. Τίποτε άλλο παρά ευτυχισμένη. Και Πέτρο, όσο υπάρχει αυτό το αίσθημα της ευτυχίας μέσα μας, η υγεία και πολλά και διάφορα άλλα, όσο μπορεί κανείς να τα κουβαλάει μαζί του, θα μπορεί πάντα και παντού, μα παντού να είναι ευτυχισμένος. Πλούτη, δόξες, όλα αυτά μπορεί να τα χάσεις. Αλλά αυτή η ευτυχία της καρδιάς δε νομίζω να μπορεί να σκεπαστεί. Και μπορεί πάλι και ξανά να σε κάνει ευτυχισμένο όσο ακόμα ζεις. Όσο μπορείς χωρίς τρόμο να σηκώνεις το κεφάλι σου και να κοιτάς τον ουρανό, όσο γνωρίζεις ότι έχεις καθαρή συνείδηση, τότε η ευτυχία θα είναι πάντα μαζί με σένα.

Άννα  

[Άννα Φρανκ «Το Ημερολόγιο»

Μετάφραση: Έρση Λάγκε, Εκδόσεις: Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος]  

Δραστηριότητες

1. Η πρώτη δραστηριότητα αφορά στην ανάγνωση - κατανόηση του κειμένου, με την οποία ελέγχεται η ικανότητα των μαθητών/μαθητριών με ποικίλες ερωτήσεις (ανοικτού και κλειστού τύπου) είτε να εντοπίζουν στο κείμενο πληροφορίες όπως πρόσωπα, χώρο, χρόνο, κοινωνικό πλαίσιο δράσης των προσώπων, γεγονότα/αίτια που κατευθύνουν τη δράση των αφηγηματικών ηρώων, βασικά θέματα, ιδέες, προβληματισμούς που θέτει το κείμενο, αξίες που προβάλλει, τεκμηριώνοντας την άποψή τους με στοιχεία του κειμένου ∙ είτε να αναλύουν κάποιον από τους χαρακτήρες, με βάση τα δεδομένα του κειμένου ∙ είτε να επισημαίνουν τα σύμβολα, τις φωνές, τις σιωπές σε ένα ποιητικό ή θεατρικό κείμενο και να παρουσιάζουν με δικά τους λόγια το νόημα που τους δίνουν.

Η συγκεκριμένη δραστηριότητα μπορεί να αναπτύσσεται σε δύο (2) ερωτήματα ίδιας βαρύτητας περίπου. Μόνο ένα από αυτά μπορεί να είναι ερώτηση ανοικτού τύπου και η απάντηση στην ερώτηση ανοικτού τύπου μπορεί να κυμαίνεται από 50 έως 60 λέξεις. Η δραστηριότητα βαθμολογείται συνολικά με 15 μονάδες.

i. Σε κάθε μια από τις προτάσεις /πληροφορίες που ακολουθούν να δώσετε τον χαρακτηρισμό «Σωστό» ή «Λάθος», ανάλογα με το αν αποδίδουν το νόημα του κειμένου σωστά ή όχι. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με συγκεκριμένη αναφορά στο κείμενο. (Μονάδες 5)

- Η Άννα πηγαίνει κάθε πρωί στη σοφίτα εκεί που δουλεύει ο Πέτρος.

Λάθος: «Πηγαίνω σχεδόν κάθε πρωί στη σοφίτα..»

- Η Άννα περνά αρκετή ώρα κοντά στον Πέτρο χωρίς να μιλά μαζί του.  

Σωστό: «νιώθαμε ότι γύρω μας υπήρχε κάτι που δε θα ‘πρεπε κανείς να το τρομάξει με κουβέντες φτηνές» «ένα τέταρτο ολόκληρο ενώ εκείνος δούλευε δεν είπαμε καμία λέξη»

- Η Άννα αισθάνεται πως όσο υπάρχει ο χωρίς σύννεφα γαλάζιος ουρανός δεν θα λυπηθεί ξανά.

Λάθος: «Όσο υπάρχει ακόμα αυτός ο χωρίς σύννεφα ουρανός ο γαλάζιος, κι όσο ακόμα εμένα μου επιτρέπεται να ζω και να βλέπω αυτά τα πράγματα, δεν κάνει να είμαι λυπημένη.»

- Η Άννα αρχίζει να αισθάνεται πως έχει ήδη αποζημιωθεί για τις στερήσεις που βιώνει.

Σωστό: «τώρα άρχισα να πιστεύω ότι γι’ αυτές τις ελλείψεις έχουμε ήδη αποζημιωθεί»

- Η Άννα ανέφερε στον Πέτρο τις προϋποθέσεις που υπάρχουν για να νιώθει κανείς ευτυχισμένος.

Λάθος: Η αναφορά: «Και Πέτρο, όσο υπάρχει αυτό το αίσθημα της ευτυχίας μέσα μας...», γίνεται εκ των υστέρων στο πλαίσιο μιας υποτιθέμενης συζήτησης· είναι κάτι που θα ήθελε να του πει, όχι κάτι που του είπε.

ii. Να παρουσιάσετε με δικά σας λόγια το βασικό θέμα που αναπτύσσεται στο ακόλουθο χωρίο: «Για κάθε ένα σκέφτηκα που είναι δυστυχισμένος ή που έχει βάσανα είναι ίσως το καλύτερο μέρος να βγει έξω, οπουδήποτε, να βρεθεί μόνος, μόνος με τον ουρανό και τη φύση και το Θεό. Τότε και μόνο τότε νιώθει κανείς πως είναι τα πράγματα έτσι όπως πρέπει να είναι και ο Θεός έχει φτιάξει απλά τους ανθρώπους, απλά μέσα στην όμορφη φύση για να είναι ευτυχισμένοι.» (Μονάδες 10)

Η Άννα καθώς παρατηρεί την ομορφιά της φύσης σκέφτεται πως οι άνθρωποι θα μπορούσαν να απαλύνουν τη δυστυχία τους, αν κατανοούσαν την απλότητα της ζωής και της φύσης. Πρόθεση του Θεού υπήρξε η αρμονική συνύπαρξη των ανθρώπων μέσα στο ως προς όλα όμορφο φυσικό περιβάλλον, κι όχι το μάταιο ξόδεμα αυτού του «δώρου» με μίση και κάθε είδους εντάσεις και συγκρούσεις. Οι άνθρωποι έχουν μετατρέψει τη ζωή τους σε μια πολύπλοκη και συχνά οδυνηρή εμπειρία, ενώ θα μπορούσαν να βιώνουν αισθήματα ευτυχίας και γαλήνης, αν επέτρεπαν στον εαυτό τους την ειρηνική συνύπαρξη με τους συνανθρώπους τους.  

Εναλλακτικά: ii. Να εξηγήσετε ποιος κατά τη γνώμη σας είναι ο λόγος για τον οποίο η Άννα συνηθίζει να πηγαίνει στη σοφίτα, όπου εργάζεται ο Πέτρος. Ποια θεωρείτε πως είναι τα συναισθήματα που βιώνει η ηρωίδα όταν βρίσκεται κοντά στον Πέτρο. (Μονάδες 10)

Η Άννα συνηθίζει να πηγαίνει στη σοφίτα, διότι θέλει να βρίσκεται κοντά στον Πέτρο. Αν και δεν το δηλώνει με άμεσο τρόπο, η νεαρή κοπέλα έχει αναπτύξει έντονα συναισθήματα για εκείνον, γι’ αυτό κι η παρουσία του την κάνει να αισθάνεται χαρούμενη. Παρατηρούμε, άλλωστε, πως η αιφνίδια συνειδητοποίηση ότι στην ομορφιά του φυσικού τοπίου κρύβεται όλη η μέριμνα κι η αγάπη του Θεού, που γεμίζει την ηρωίδα με συναισθήματα ευτυχίας, συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με την παρουσία του Πέτρου πλάι της.      

2. Η δεύτερη δραστηριότητα αφορά στην προσέγγιση της γλώσσας του κειμένου, με την οποία ελέγχεται η ικανότητα των μαθητών/μαθητριών με ερωτήσεις ποικίλων τύπων είτε να αναγνωρίζουν τα βασικά σημεία οργάνωσης της αφηγηματικής πλοκής ή της ποιητικής γραφής ∙ είτε να εντοπίζουν μέσα στο κείμενο συγκεκριμένους δείκτες που δίνονται (αφηγηματικούς τρόπους, αφηγηματικές τεχνικές, τα ρηματικά πρόσωπα κ.ά.) και να ερμηνεύουν τη λειτουργία τους ως προς το νόημα∙ είτε να αναγνωρίζουν εκφραστικά μέσα – τρόπους (μεταφορές, παρομοιώσεις, επαναλήψεις, αντιθέσεις, εικόνες κ.λπ.) και τη λειτουργία τους ως προς το νόημα του κειμένου.

Η συγκεκριμένη δραστηριότητα μπορεί να αναπτύσσεται σε ερωτήματα (μέχρι 3), στα οποία η βαθμολογία επιμερίζεται (15 μονάδες).

i. Στο κείμενο που σας δίνεται: α) να χαρακτηρίσετε το είδος του αφηγητή, και β) να εντοπίσετε ένα χωρίο με θαμιστική αφήγηση. (Μονάδες 3)

α) Ο αφηγητής είναι αυτοδιηγητικός, με εσωτερική εστίαση. Είναι αφηγητής «άνθρωπος», έχει, δηλαδή, περιορισμένη γνώση.   

β) Θαμιστική αφήγηση έχουμε στην αρχή του κειμένου, όπου η Άννα σχολιάζει: «Πηγαίνω σχεδόν κάθε πρωί στη σοφίτα για να μιλήσω εκεί που δουλεύει ο Πέτρος και για να πάρω καθαρό αέρα.»

ii. Κατά την αφήγηση η Άννα σε μια αποστροφή του λόγου της απευθύνεται στον Πέτρο (Και Πέτρο, όσο υπάρχει αυτό το αίσθημα...). Τι πιστεύετε ότι φανερώνει η αποστροφή αυτή; (Μονάδες 3)

Οι σκέψεις που καταγράφει η Άννα σ’ αυτό το χωρίο έχουν ουσιαστικά ως αποδέκτη τον Πέτρο. Η νεαρή κοπέλα νιώθει, άλλωστε, όλη αυτή τη βαθιά ευτυχία και αποκτά έναν νέο τρόπο να βλέπει και να κατανοεί τα πράγματα, ακριβώς λόγω των συναισθημάτων που έχει αναπτύξει για εκείνον. Μέσα από την αποστροφή, άρα, γίνεται αντιληπτό πως η Άννα θα ήθελε να εκφράζει τις σκέψεις της αυτές στον ίδιο τον Πέτρο, έστω κι αν δεν έχει αποκτήσει ακόμη το αναγκαίο θάρρος για να τις μοιραστεί μαζί του. Είναι, συνάμα, προφανές πως ο Πέτρος μονοπωλεί πλέον τη σκέψη της κοπέλας, εφόσον καθετί που σκέφτεται και καθετί που νιώθει έχει ως αφορμή εκείνον ή είναι κάτι που θα ήθελε να το μοιραστεί μαζί του.  

iii. Στις ακόλουθες περιόδους τα συναισθήματα της ηρωίδας υποδηλώνονται και με τη μεταφορική χρήση της γλώσσας. Να εντοπίσετε και να καταγράψετε τα σημεία του κειμένου, όπου η γλώσσα χρησιμοποιείται μεταφορικά. Να αποδώσετε με δικά σας λόγια τα συναισθήματα της ηρωίδας στα συγκεκριμένα χωρία.

(Μονάδες 9)

- Ελπίζω ότι αυτό το αίσθημα ευτυχίας που με πλημμυρίζει θα μπορέσω πολύ σύντομα να το μοιραστώ με κάποιον που θα αισθάνεται το ίδιο με μένα.

Μεταφορά: «το αίσθημα ευτυχίας που με πλημμυρίζει».

Η ηρωίδα σχολιάζει πως την «πλημμυρίζει» ένα αίσθημα ευτυχίας, θέλοντας να δηλώσει την έντασή του. Υπό την επήρεια του έρωτά της για τον Πέτρο βιώνει, πλέον, ένα πρωτόγνωρα βαθύ αίσθημα ευτυχίας.

- Διψάω ακριβώς όπως κ’ εσύ για ελευθερία και αέρα, αλλά τώρα άρχισα να πιστεύω ότι γι’ αυτές τις ελλείψεις έχουμε ήδη αποζημιωθεί.

Μεταφορά: «Διψάω για ελευθερία και αέρα»

Η Άννα έχοντας αναγκαστεί να κρύβεται για καιρό στην αποθήκη του εμπορικού καταστήματος και ζώντας μέσα σ’ ένα κλίμα διαρκούς φόβου, εφόσον γνωρίζει πως ανά πάσα στιγμή θα μπορούσε να αποκαλυφθεί το καταφύγιό τους και να συλληφθούν εκείνη και η οικογένειά της από του Γερμανούς, νιώθει με τη μεγαλύτερη δυνατή ένταση την ανάγκη για ελευθερία· την ανάγκη να κυκλοφορήσει ελεύθερα στο δρόμο και να αναπνεύσει χωρίς να την πνίγει ο φόβος.

- Όταν κοίταξα έξω και είδα το Θεό, ή μάλλον αναγνώρισα το Θεό μέσα από τη φύση, ήμουν πολύ ευτυχισμένη. Τίποτε άλλο παρά ευτυχισμένη.

Μεταφορά: «είδα το Θεό, ή μάλλον αναγνώρισα το Θεό»

Η ηρωίδα χάρη και στα συναισθήματα ευδαιμονίας που της προκαλεί ο έρωτάς της για τον Πέτρο, συνειδητοποιεί αίφνης την αίσθηση ευτυχίας που μπορεί να αντλήσει κάποιος μέσα από την ομορφιά της φύσης και την γαλήνη που αυτή αποπνέει. Η Άννα μαθαίνει να εκτιμά τα απλά πράγματα και νιώθει πως μπορεί να βιώσει βαθιά ευτυχία έστω κι αν έχει ν’ αντιμετωπίσει πολλά και δύσκολα προβλήματα.

3. Η τρίτη δραστηριότητα αφορά στην ερμηνεία και την παραγωγή λόγου σε ένα θέμα αναγνωστικής ανταπόκρισης. Ζητείται από τους μαθητές/τριες να αξιολογήσουν ιδέες, αξίες, στάσεις, συμπεριφορές που αναδεικνύονται στο κείμενο με βάση είτε τα κειμενικά συμφραζόμενα είτε τα ιστορικά και ιδεολογικά συμφραζόμενα της εποχής παραγωγής του έργου (εφόσον τους δίνονται σχετικές πληροφορίες), να τις συγκρίνουν με αυτές του σήμερα ή να τις συσχετίσουν με προσωπικές εμπειρίες, βιώματα, συναισθήματα. Η έκταση του μαθητικού κειμένου κυμαίνεται από 100 έως 150 λέξεις και βαθμολογείται με 20 μονάδες.

- Στην αμέσως επόμενη καταγραφή στο ημερολόγιό της η Άννα σημειώνει: «Από το πρωί που ξυπνάω ως αργά το βράδυ δε σκέφτομαι τίποτε άλλο παρά μονάχα τον Πέτρο. Κοιμάμαι με την εικόνα του μέσα στα μάτια, τον ονειρεύομαι κι όταν ξυπνάω νομίζω ότι μόλις εκείνη τη στιγμή με κοίταξε.». Τι αντίκτυπο πιστεύετε πως έχει το ερωτικό αυτό συναίσθημα στην ηρωίδα; Πόσο σημαντικό θεωρείτε το ερωτικό συναίσθημα στη ζωή των ανθρώπων;  Να αναπτύξετε την απάντησή σας σε ένα ενιαίο κείμενο 100-150 λέξεων. (Μονάδες 20)

Η Άννα καθώς αφήνεται ολοένα και περισσότερο στο ερωτικό της συναίσθημα για τον Πέτρο νιώθει να κατακλύζεται από αισθήματα ευτυχίας κι ενθουσιασμού. Παρά το διαρκή φόβο και την απουσία ελευθερίας, η νεαρή κοπέλα αισθάνεται πως μπορεί να βιώσει την ευτυχία και να γνωρίσει μια πιο ουσιαστική αίσθηση ευδαιμονίας, χάρη στα συναισθήματα που της προκαλεί η συνύπαρξη με τον Πέτρο. Είναι, άλλωστε, σαφές πως ο έρωτας αποτελεί ένα εξαιρετικά ισχυρό συναίσθημα που έχει τη δύναμη να επηρεάζει δραστικά τη συναισθηματική κατάσταση και την ψυχική διάθεση των ανθρώπων. Η αφύπνισή του αλλάζει αιφνιδίως τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντικρίζουν τη ζωή τους, εφόσον τους επιτρέπει να αναγνωρίζουν την ομορφιά σε κάθε μικρό στοιχείο ή περιστατικό που άλλοτε θα το προσπερνούσαν αδιάφορα. Υπ’ αυτή την έννοια ο έρωτας κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικός, μιας και προσφέρει στους ανθρώπους ένα νέο κίνητρο για να δουν με πιο θετικό τρόπο τις καταστάσεις που βιώνουν. Αποτελεί το έναυσμα για να αντλήσουν μεγαλύτερη ευχαρίστηση και χαρά από κάθε πτυχή της ζωής και της καθημερινότητάς τους.  

Εναλλακτικά:

- Η Άννα είναι αναγκασμένη να ζει κρυμμένη σε μια αποθήκη προκειμένου να γλιτώσει από το ρατσιστικό μένος των Γερμανών, κι όπως η ίδια δηλώνει: «Διψάω ακριβώς όπως κ’ εσύ για ελευθερία και αέρα». Ποιες σκέψεις σας προκαλεί η οδυνηρή εμπειρία των Εβραίων; Πώς πιστεύετε ότι θα μπορούσαμε να αποφύγουμε στο μέλλον παρόμοιες ρατσιστικές και εθνικιστικές ακρότητες; Να αναπτύξετε την απάντησή σας σε ένα ενιαίο κείμενο 100-150 λέξεων. (Μονάδες 20)

Το γεγονός πως εκατομμύρια συνάνθρωποί μας βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν μόνο και μόνο λόγω της εθνικής τους ταυτότητας προκαλεί αποτροπιασμό και μεγάλη ανησυχία για τις ακρότητες στις οποίες μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους το μίσος κι ο φανατισμός. Είναι, επομένως, απολύτως σημαντικό το να μην οδηγηθούμε ξανά σε ανάλογες καταστάσεις βιαιότητας και μισαλλοδοξίας. Επιδίωξη που μπορεί να επιτευχθεί αφενός μέσω της ανθρωπιστικής παιδείας και αφετέρου με τη διαφύλαξη της μνήμης όσων συνέβησαν εκείνα τα χρόνια. Με τη συνδρομή της ανθρωπιστικής παιδείας οι νέοι άνθρωποι θα μπορέσουν να απαλλαγούν από τις στερεοτυπικές και ρατσιστικές αντιλήψεις, και θα υιοθετήσουν μια στάση αποδοχής απέναντι στο πολυποίκιλο της ανθρώπινης φύσης. Οι διαφοροποιήσεις μεταξύ των ανθρώπων θα πρέπει να αποτελούν, άρα, πηγή αμοιβαίας αλληλοεκτίμησης, εφόσον συνιστούν διαρκείς υπενθυμίσεις της διαφορετικής πορείας που ακολούθησε κάθε έθνος μέχρι να φτάσουμε στη δυνατότητα διαμόρφωσης πολυπολιτισμικών κοινωνιών. Ενώ, συνάμα, θα πρέπει να κρατάμε ζωντανή τη μνήμη των φρικαλεοτήτων του πολέμου και των διώξεων εις βάρος των Εβραίων, ώστε να μην επιτρέψουμε ποτέ ξανά στο μίσος να μας οδηγήσει σε ανάλογες καταστάσεις.

Ιστορία Γ΄ Λυκείου: Ο Εθνικός Διχασμός [Επεξεργασία Πηγών]

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα ακόλουθα κείμενα να αναφερθείτε στον εθνικό διχασμό κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, παρουσιάζοντας τις ενέργειες τόσο του Ελευθέριου Βενιζέλου όσο και του βασιλιά Κωνσταντίνου.

Κείμενο Α

Προβλέποντας την επικείμενη κατάρρευση της Σερβίας, ο Βενιζέλος αύξησε την πίεση που ασκούσε στον βασιλιά. Ο Κωνσταντίνος παρέμεινε πεισματικά ουδετερόφιλος· αρχικά δέχθηκε απλώς να κηρυχθεί επιστράτευση ως απάντηση στην επιστράτευση της Βουλγαρίας.

Ο Βενιζέλος επεσήμανε στον βασιλιά ότι η συστηματική άρνησή του να συνταχθεί με τη βούληση της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας συνιστούσε παραβίαση του Συντάγματος. Προσπάθησε επίσης να τον πείσει ότι η στάση της Ελλάδας δεν ήταν απλή ουδετερότητα αλλά «ευμενής ουδετερότης» υπέρ της Γερμανίας· και στρεφόταν πλέον σαφώς κατά της Entente, η οποία θεωρούσε την Ελλάδα κατ’ ουσίαν σύμμαχο της Γερμανίας. Πράγματι, η Entente θα είχε ήδη κηρύξει τον πόλεμο στην Ελλάδα αν δεν υπήρχε η διεθνώς πασίγνωστη διαφωνία των δύο ανδρών και οι διπλωματικές προσπάθειες του Βενιζέλου να διατηρήσει ανοιχτές τις διαπραγματεύσεις με τη βρετανική κυβέρνηση.

Παρ’ όλα αυτά, ο Κωνσταντίνος παρέμεινε αμετάπειστος· και ο Βενιζέλος παραιτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου [1915], καταγγέλλοντας ως αντισυνταγματική τη στάση του βασιλιά. Ο Κωνσταντίνος ανέθεσε τότε την πρωθυπουργία στον Αλέξανδρο Ζαΐμη· ο οποίος, επικεφαλής συνασπισμού αντιβενιζελικών κομμάτων, σχημάτισε κυβέρνηση μειοψηφίας και ζήτησε ψήφο εμπιστοσύνης.

[Γιώργος Β. Δερτιλής, Επτά πόλεμοι, τέσσερις εμφύλιοι, επτά πτωχεύσεις 1821-2016, Εκδόσεις Πόλις]

Κείμενο Β

Στις 23 Σεπτεμβρίου / 6 Οκτωβρίου [1915], οι αυστρογερμανικές δυνάμεις εξαπέλυσαν επίθεση κατά της Σερβίας και μία εβδομάδα αργότερα επιτέθηκε και η Βουλγαρία. Κάτω από την πίεση των γεγονότων, η Βρετανία αποφάσισε να προωθήσει την ανασύσταση ενός βαλκανικού συνασπισμού με την υπόσχεση παροχής στρατιωτικής βοήθειας στη Ρουμανία και την Ελλάδα, αν έσπευδαν να βοηθήσουν τη Σερβία. Επιπλέον στην Ελλάδα δόθηκε η υπόσχεση να πάρει την Κύπρο, καθώς και μερίδιο από τα κέρδη στο τέλος του πολέμου. Ενώ οι σύμμαχοι συζητούσαν την πιθανότητα να προσφέρουν μαζί με την Κύπρο, και τη Θράκη, η ελληνική κυβέρνηση απέρριψε την προσφορά της Βρετανίας.

[Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΕ΄, Εκδοτική Αθηνών]

Κείμενο Γ

Οι συγκρούσεις βασιλικών και βενιζελικών συνεχίζονταν με ολοένα μεγαλύτερη βιαιότητα, οδηγώντας στον εμφύλιο.

Στις 26 και 27 Αυγούστου 1916 οι Φιλελεύθεροι συγκέντρωσαν πλήθη οπαδών σε δύο συγκεντρώσεις στην Αθήνα. Ο Βενιζέλος κάλεσε τον βασιλιά να σεβαστεί το Σύνταγμα και να υπηρετήσει το συμφέρον της χώρας όπως το είχε εκτιμήσει η τελευταία κυβέρνησή του, η μόνη που εκπροσωπούσε την πλειοψηφία του λαού.

Την επομένη, στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, ο αρχηγός του Δ΄ Σώματος Στρατού το παρέδωσε ολόκληρο αμαχητί στις βουλγαρικές και γερμανικές δυνάμεις, οι οποίες κατέλαβαν έτσι ολόκληρη την ανατολική Μακεδονία. Την ενέργεια είχε καταφανώς εγκρίνει ο βασιλιάς ως αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων. Όντας πλέον σε στρατηγική επαφή με τα οθωμανικά στρατεύματα, οι Κεντρικές Δυνάμεις απειλούσαν τη Θεσσαλονίκη και διεκδικούσαν τον έλεγχο του Αιγαίου από την Ελλάδα και ολόκληρης της Μεσογείου από τη Μεγάλη Βρετανία.

Τη μεθεπομένη 29 Αυγούστου βενιζελικοί αξιωματικοί κήρυξαν στη Θεσσαλονίκη το κίνημα της «Εθνικής Άμυνας». Τρεις εβδομάδες αργότερα ο Βενιζέλος σχημάτισε «προσωρινή κυβέρνηση», οργάνωσε το εκεί στράτευμα και κήρυξε τον πόλεμο στις Κεντρικές Δυνάμεις και τη Βουλγαρία. Ο εμφύλιος είχε χωρίσει την Ελλάδα σε δύο κράτη.

[Γιώργος Β. Δερτιλής, Επτά πόλεμοι, τέσσερις εμφύλιοι, επτά πτωχεύσεις 1821-2016, Εκδόσεις Πόλις]

Με αφορμή τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, εκφράστηκαν διαφορετικές απόψεις ως προς τη σκοπιμότητα ή μη της συμμετοχής της Ελλάδας στον πόλεμο. Οι Φιλελεύθεροι τάσσονταν υπέρ της συμμετοχής στον πόλεμο, στο πλευρό της Αντάντ, επειδή προσδοκούσαν ότι με αυτόν τον τρόπο η Ελλάδα θα είχε εδαφικά οφέλη. Ο βασιλιάς και το Γενικό Επιτελείο είχαν διαφορετική εκτίμηση. Θεωρούσαν ανεύθυνη τη θέση των Φιλελευθέρων, εκτιμώντας ότι η έκβαση του πολέμου ήταν αβέβαιη και θα μπορούσαν να νικήσουν οι Κεντρικές δυνάμεις. Δεδομένης της κυριαρχίας της Αγγλίας στην ανατολική Μεσόγειο, και παρά τους δεσμούς του με τη Γερμανία, ο Κωνσταντίνος δεν μπορούσε να ζητήσει συμμετοχή στον πόλεμο στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων, γι' αυτό έλαβε θέση υπέρ της ουδετερότητας της Ελλάδας. Η εμμονή του Κωνσταντίνου στη θέση αυτή, τον οδήγησε να δράσει με τρόπο που υπέσκαπτε τα θεμέλια του πολιτικού συστήματος. Ο βασιλιάς, ανέπτυξε μυστική διπλωματία εν αγνοία Γης κυβέρνησης, καταφεύγοντας ακόμη και σε παράνομα μέσα (π.χ. παράδοση απόρρητων διπλωματικών εγγράφων στους Γερμανούς.) Το 1915 προκάλεσε δύο φορές την παραίτηση της κυβέρνησης. Η διάσταση μεταξύ των δύο πολιτικών ανδρών επιβεβαιώνεται και από το Α΄ παράθεμα, όπου καταγράφεται πως ο Ελευθέριος Βενιζέλος διαβλέποντας την επιδείνωση του κλίματος στο πολεμικό πεδίο προσπαθούσε όλο και εντονότερα να μεταπείσει τον Κωνσταντίνο, προκειμένου να εγκαταλειφθεί η ουδετερότητα. Ο Κωνσταντίνος, ωστόσο, παρέμεινε αμετάπειστος, δεχόμενος μόνο να κηρύξει επιστράτευση ως άμεση αντίδραση στην επιστράτευση της Βουλγαρίας. Ο Βενιζέλος ζητούσε από τον βασιλιά να σεβαστεί τη θέληση της κυβερνητικής πλειοψηφίας, τονίζοντάς του πως η διατήρηση της ουδετερότητας εκλαμβανόταν πλέον από την Entente ως ένδειξη πως η Ελλάδα λειτουργεί υπέρ της Γερμανίας. Ήταν, μάλιστα, σαφές πως η Entente θα κήρυττε τον πόλεμο στην Ελλάδα, αν δεν ήταν γνωστή η διαφωνία του Βενιζέλου με τον Κωνσταντίνο, καθώς και οι συνεχείς προσπάθειες του πρώτου να διατηρήσει ανοιχτές τις διαπραγματεύσεις με τη Βρετανία. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, πάντως, αναγκάστηκε να παραιτηθεί τον Οκτώβρη του 1915, εφόσον έβλεπε πως δεν μπορούσε να μεταπείσει τον Κωνσταντίνο, καταγγέλλοντας τον βασιλιά για την αντισυνταγματική του στάση. Ως απάντηση, ο Κωνσταντίνος ανέθεσε την πρωθυπουργία στον Αλέξανδρο Ζαΐμη. Συνάμα, αξίζει να προσεχθεί πως σε ό,τι αφορά την προσδοκία των Φιλελεύθερων πως η Ελλάδα θα μπορούσε να αποκομίσει εδαφικά οφέλη, αν συνεργαζόταν με την Entente, το Β΄ παράθεμα μας πληροφορεί πως η ελληνική κυβέρνηση (Ζαΐμη) έλαβε πρόταση από την Βρετανία, σύμφωνα με την οποία θα παραχωρούταν στη Ελλάδα η Κύπρος σε αντάλλαγμα για την παροχή στρατιωτικής συνδρομής στη Σερβία. Οι σύμμαχοι, μάλιστα, συζητούσαν να προσφέρουν στην Ελλάδα και την περιοχή της Θράκης, όταν έγινε γνωστό πως η ελληνική κυβέρνηση είχε απορρίψει την πρότασή τους.  

Στις εκλογές που προκηρύχθηκαν μετά τη δεύτερη παραίτηση του Βενιζέλου, δεν συμμετείχαν οι Φιλελεύθεροι, καθώς θεωρούσαν την ενέργεια του βασιλιά ως παραβίαση του συντάγματος. Εκδηλώσεις βίας και φανατισμού δημιούργησαν χάσμα ανάμεσα στις δύο παρατάξεις και κυριάρχησε το μίσος. Όποιος ήταν κατά του πολέμου, κινούσε αμέσως την υποψία στους Βενιζελικούς, ότι ήταν κατά της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, κατά των εθνικών συμφερόντων. Οι Αντιβενιζελικοί έβλεπαν στο πρόσωπο των Βενιζελικών βίαιους πράκτορες της Αντάντ, που μάχονταν τον βασιλιά, κατέστρεφαν την ενότητα του έθνους και έθεταν σε κίνδυνο το κράτος. Τα δύο κόμματα διέφεραν όλο και λιγότερο μεταξύ τους στην πολιτική πρακτική και την προπαγάνδα, παράλληλα όμως όλο και περισσότερο ενισχυόταν ο διπολισμός. Στα μέσα του 1916 το Κοινοβούλιο χάθηκε ουσιαστικά από το προσκήνιο. Το κλίμα της εποχής επέτρεψε να συμμετάσχουν στη διαμάχη και στρατιωτικοί, οι οποίοι δημιούργησαν δύο οργανώσεις αντίθετες μεταξύ τους, ανάλογα με το αν τα συμφέροντα κάθε ομάδας εξυπηρετούνταν από τον πόλεμο ή την ουδετερότητα. Στις 26 Σεπτεμβρίου ο Βενιζέλος συγκρότησε δική του κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη. Οι πληροφορίες για τις εντάσεις του διχασμού επιβεβαιώνονται και από το παράθεμα Γ΄, όπου καταγράφεται επίσης πως οι Φιλελεύθεροι πραγματοποίησαν τον Αύγουστο του 1916 δύο μεγάλες συγκεντρώσεις στην Αθήνα, με τον Βενιζέλο να προβαίνει σε μια ακόμη έκκληση προς τον Κωνσταντίνο να σεβαστεί το Σύνταγμα, αλλά και τη θέληση της πλειοψηφίας του ελληνικού λαού. Επιπροσθέτως, στο ίδιο παράθεμα, τονίζεται πως στις 28 Αυγούστου παραδόθηκε αμαχητί το Δ΄ Σώμα Στρατού στις γερμανικές και βουλγαρικές δυνάμεις στην περιοχή των ελληνοβουλγαρικών συνόρων· κίνηση που έγινε δίχως άλλο με την έγκριση του Κωνσταντίνου, εφόσον ήταν εκείνος που είχε την αρχηγεία των Ενόπλων Δυνάμεων. Επρόκειτο για μια προφανή επιδείνωση του κλίματος, καθώς πλέον οι Κεντρικές Δυνάμεις απειλούσαν ευθέως τη Θεσσαλονίκη κι ήταν σε θέση να πάρουν τον έλεγχο του Αιγαίου από την Ελλάδα. Συνακόλουθα, στις 29 Αυγούστου κηρύχθηκε στη Θεσσαλονίκη το κίνημα της «Εθνικής Άμυνας» από βενιζελικούς αξιωματικούς, επιτρέποντας στον Βενιζέλο λίγες εβδομάδες μετά να σχηματίσει εκεί προσωρινή κυβέρνηση.

Οι συγκρούσεις πήραν σταδιακά διαστάσεις εμφυλίου πολέμου. Οι Αντιβενιζελικοί άσκησαν τρομοκρατία στους αντιπάλους, ενώ ο Βενιζέλος κήρυξε έκπτωτο το βασιλιά, ο οποίος υπό την πίεση της Αντάντ εγκατέλειψε το θρόνο και τη χώρα. Οι Φιλελεύθεροι ανέλαβαν στην Αθήνα τη διακυβέρνηση και κήρυξαν τη χώρα σε κατάσταση πολιορκίας. Ο εθνικός διχασμός εξαπλώθηκε στο στράτευμα, καθώς ευνοήθηκαν οι αξιωματικοί της οργάνωσης «Εθνική Άμυνα» εις βάρος άλλων. Η κυβέρνηση παρέτεινε τη θητεία της Βουλής, παρά την πίεση που ασκούσαν τα κόμματα της αντιπολίτευσης.

Η κυβέρνηση των Φιλελευθέρων οδήγησε την Ελλάδα στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ, αποσκοπώντας, όπως προαναφέρθηκε, στην ικανοποίηση εθνικών διεκδικήσεων. Οι Αντιβενιζελικοί διαφωνούσαν και παρακολουθούσαν με δυσαρέσκεια τις εξελίξεις, καθώς τάσσονταν υπέρ της διατήρησης των εκτός Ελλάδος ελληνικών πληθυσμών και υπέρ της ευκαιριακής προσάρτησης εδαφών χωρίς κίνδυνο. Ο εθνικός διχασμός έφτασε στο αποκορύφωμά του με την απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου και τη δολοφονία του Ίωνος Δραγούμη, το 1920.

Ιστορία Γ΄ Λυκείου: Το κόμμα των Φιλελευθέρων [Επεξεργασία Πηγής]

Ελευθέριος Βενιζέλος 

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αξιοποιώντας στοιχεία από τα ακόλουθα κείμενα να αναφερθείτε α) στις τροποποιήσεις του Συντάγματος από την κυβέρνηση Βενιζέλου, καθώς και στο υπόλοιπο νομοθετικό της έργο κατά το 1911, και β) στην εκλογική αναμέτρηση της 12^ης Μαρτίου του 1912.

Κείμενο Α

Το νέο Σύνταγμα δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως την 1^η Ιουνίου και ίσχυσε από την επομένη, 2 Ιουνίου 1911.

Η έκταση των νέων συνταγματικών διαρρυθμίσεων, όπως καθορίστηκαν στο τελικό κείμενο του Συντάγματος, έστω και αν υπερέβαλλαν κάπως τα προκαθορισμένα όρια του ψηφίσματος της 18/3 Μαρτίου 1910, δεν μετέβαλαν ούτε τη μορφή του πολιτεύματος, ούτε την οργανωτική δομή της πολιτείας. Η κατοχύρωση των ατομικών δικαιωμάτων, η καθιέρωση νέων κανόνων στην άσκηση της κρατικής εξουσίας αποτέλεσαν τον καθοριστικό γνώμονα της αναθεωρήσεως του 1911: Ενίσχυση και προστασία των ατομικών ελευθεριών, της ιδιοκτησίας και της ελευθερίας του τύπου με την παροχή περισσότερων νομικών εγγυήσεων απέναντι στην κρατική αυθαιρεσία (άρθρα 3, 5, 6, 9, 11, 12, 14, 17)· καθιέρωση της δωρεάν παρεχομένης υποχρεωτικής στοιχειώδους εκπαιδεύσεως (άρθρο 16)· αναγκαστική απαλλοτρίωση ιδιοκτησιών για την αποκατάσταση των ακτημόνων γεωργών (άρθρο 17)· διευκόλυνση των νομοθετικών μεταρρυθμίσεων για την εισαγωγή καλύτερου εκλογικού συστήματος (άρθρο 66)· καταπολέμηση της κωλυσιεργίας και πρόβλεψη για την πληρέστερη και ταχύτερη διεκπεραίωση της νομοθετικής εργασίας στη Βουλή (άρθρο 56)· απομάκρυνση των στρατιωτικών από την ενεργό πολιτική και καθιέρωση του ασυμβίβαστου του βουλευτικού αξιώματος και των ιδιωτικών έργων (άρθρο 71)· εξέλεγξη του κύρους των βουλευτικών εκλογών από ειδικό δικαστήριο (άρθρο 73)· κατοχύρωση της μονιμότητας των διοικητικών και της ισοβιότητας των κυριότερων διοικητικών υπαλλήλων (άρθρ. 88, 90, 102)· παροχή δυνατότητας αναθέσεως υπευθύνων εργασιών σε ξένους οργανωτές, διάταξη ιδιαίτερης σημασίας κάτω από τις περιστάσεις της εποχής (άρθρο 3)· επανίδρυση του Συμβουλίου της Επικρατείας ως διοικητικού δικαστηρίου και σώματος εντεταλμένου να επεξεργάζεται τις προτάσεις νόμων και τα σχέδια κανονιστικών διαταγμάτων (άρθρ. 82)· απλοποίηση της αναθεωρητικής διαδικασίας του Συντάγματος (άρθρο 108).

Η οργάνωση και η εμπέδωση του κράτους Δικαίου, σε συνδυασμό με την παγίωση των αρχών του φιλελεύθερου δημοκρατικού πολιτεύματος, αποτέλεσε τον καθοριστικό γνώμονα των πρωτεργατών της αναθεωρήσεως του 1911. Η διατύπωση των νέων συνταγματικών διατάξεων, χωρίς να εκφράζει τις ριζοσπαστικότερες τάσεις, ανταποκρινόταν θετικά στο αίτημα της ανανεώσεως του πνεύματος και των μεθόδων που καθόριζαν τις σχέσεις ανάμεσα στην πολιτεία και στο άτομο.  

[Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΔ΄, Εκδοτική Αθηνών]

Κείμενο Β

Ο θετικός απολογισμός της πρώτης κυβερνητικής θητείας επέτρεψε στον Ελευθέριο Βενιζέλο και στο κόμμα των Φιλελευθέρων να προβάλουν στην εκλογική αναμέτρηση της 12^ης Μαρτίου 1912 ακαταμάχητα πολιτικά επιχειρήματα. Η πιστή ανταπόκριση των κυβερνητικών επιτευγμάτων στις προεκλογικές υποσχέσεις είχε εμπνεύσει τη γενική πεποίθηση ότι το σύνθημα της ανορθώσεως και το αίτημα της αλλαγής δεν αποτελούσαν φραστικά σχήματα αλλά απτές πραγματικότητες. Κάτω από τις συνθήκες αυτές, η αναγκαστική συμμετοχή του παλαιού πολιτικού κόσμου στις νέες εκλογές όχι μόνο δεν ανέκοψε το λαϊκό ρεύμα υπέρ του κόμματος των Φιλελευθέρων, αλλά και επιβεβαίωσε την οριστική επικράτησή του. Η απόφαση των ηγετών των τεσσάρων ισχυρότερων παλαιών κομμάτων –του Γ. Θεοτόκη, του Δ. Ράλλη, του Κ. Μαυρομιχάλη και του Α. Ζαΐμη- να συμπήξουν ενιαίο εκλογικό συνασπισμό, χωρίς να πείσει το εκλογικό σώμα ότι παρείχε τα εχέγγυα της βιωσιμότητας σε περίπτωση νίκης, έδωσε την εντύπωση ενός βεβιασμένου σχήματος ετερόκλιτων και αλληλομαχόμενων στοιχείων, που εμπνέονταν μόνο από την κοινή αντίθεσή τους απέναντι στο αυτοτελές και συμπαγές κόμμα των Φιλελευθέρων. Έστω κι αν η ιδιομορφία του εκλογικού συστήματος δεν επιτρέπει τη συνολική καταμέτρηση των ψήφων κάθε κόμματος ή τον επιμερισμό τους σε ποσοστιαία αναλογία, η κατανομή των κομματικών δυνάμεων σε βουλευτικές έδρες δίνει το μέτρο της συντριπτικής νίκης των κυβερνητικών υποψηφίων: 146 φιλελεύθεροι, 10 πολιτικοί φίλοι του Θεοτόκη, 8 του Μαυρομιχάλη, 6 του Ράλλη, 3 του Ζαΐμη, 8 ανεξάρτητοι.  

[Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΔ΄, Εκδοτική Αθηνών]

α) Το πρώτο εξάμηνο του 1911 ψηφίστηκαν από τη Βουλή 53 τροποποιήσεις μη θεμελιωδών διατάξεων του συντάγματος. Δεν έγιναν ριζικές αλλαγές, αλλά αντίθετα, ενισχύθηκε η θέση της μοναρχίας και επετράπη στον βασιλιά, παρά τη συνταγματική απαγόρευση, να συμμετάσχει στη διαδικασία της αναθεώρησης. Οι σπουδαιότερες τροποποιήσεις αφορούσαν τη διασφάλιση της διάκρισης των εξουσιών, το ασυμβίβαστο μεταξύ στρατιωτικής και δημοσιοϋπαλληλικής ιδιότητας αφ’ ενός και βουλευτικού αξιώματος αφ’ ετέρου, και τη μονιμότητα των δικαστικών και των δημοσίων υπαλλήλων. Οι δύο τελευταίες αυτές τροποποιήσεις επιβεβαιώνονται και από το παράθεμα (Κείμενο Α), στο οποίο καταγράφονται επιπλέον πληροφορίες, όπως το γεγονός πως η αναθεώρηση αποσκοπούσε κυρίως στην κατοχύρωση των ατομικών δικαιωμάτων, αλλά και στη βελτιστοποίηση του τρόπου άσκησης της κρατικής εξουσίας. Ειδικότερα, υπήρξαν προβλέψεις για την προστασία των ατομικών ελευθεριών και της ιδιοκτησίας, όπως και της ελευθερίας του τύπου απέναντι στην αυθαιρεσία του κράτους· καθιέρωση της δωρεάν υποχρεωτικής στοιχειώδους εκπαίδευσης· πρόβλεψη για την διανομή γης στους ακτήμονες· διευκόλυνση των απαραίτητων αλλαγών για την υιοθέτηση καλύτερου εκλογικού συστήματος· αντιμετώπιση των καθυστερήσεων, ώστε το νομοθετικό έργο της Βουλής να επιτελείται ταχύτερα· έλεγχος του εκλογικού αποτελέσματος από ειδικό δικαστήριο· δυνατότητα ανάθεσης υπεύθυνων θέσεων σε ξένους οργανωτές· επαναφορά του Συμβουλίου της Επικρατείας ως διοικητικού δικαστηρίου, με την επιπλέον αρμοδιότητα να ελέγχει τις κατατιθέμενες προτάσεις νόμων, και τέλος, την απλοποίηση των διαδικασιών αναθεώρησης του Συντάγματος. Επρόκειτο, όπως σχολιάζεται στο παράθεμα (Κείμενο Α), για μια ουσιαστική προσπάθεια εμπέδωσης του κράτους Δικαίου, που συνοδευόταν από την παράλληλη εδραίωση των αρχών του φιλελεύθερου δημοκρατικού πολιτεύματος.

Η κυβέρνηση Βενιζέλου ψήφισε επίσης 337 νέους νόμους, οι οποίοι εισήγαγαν μεταρρυθμίσεις που αφορούσαν όλο το φάσμα του δημόσιου και ιδιωτικού βίου: π.χ. διορισμός δημοσίων υπαλλήλων με δημόσιους διαγωνισμούς, καθιέρωση κανονισμών εργασίας σε βιοτεχνίες και βιομηχανίες, διανομή γης στη Θεσσαλία, αναδιοργάνωση της τοπικής αυτοδιοίκησης, βελτίωση της διαδικασίας απονομής της δικαιοσύνης, αναθεώρηση του κανονισμού της Βουλής με σκοπό να διαθέτουν οι υπουργοί περισσότερο χρόνο για κοινοβουλευτικές συζητήσεις κ.λπ.

β) Το ρεύμα που είχε το κόμμα του Βενιζέλου φάνηκε και στις επόμενες εκλογές του Μαρτίου του 1912, στις οποίες πήραν μέρος όλες οι πολιτικές δυνάμεις. Ανέδειξε 146 βουλευτές, ενώ τα άλλα κόμματα μόνο 36. Σ’ αυτές τις εκλογές φάνηκε ότι η πλειοψηφία των ψηφοφόρων τάχθηκε υπέρ του κόμματος των Φιλελευθέρων, επειδή οι καινοτομίες που είχαν εισηγηθεί γέννησαν την ελπίδα για την επίλυση σημαντικών κοινωνικών προβλημάτων. Οι πληροφορίες αυτές επιβεβαιώνονται και από το παράθεμα (Κείμενο Β), απ’ το οποίο πληροφορούμαστε, επιπροσθέτως, πως η συμμετοχή των παλαιών κομμάτων στις εκλογές έγινε υπό τη μορφή ενός ενιαίου εκλογικού συνασπισμού. Η συνεργασία, ωστόσο, των Γ. Θεοτόκη, Δ. Ράλλη, Κ. Μαυρομιχάλη και Α. Ζαΐμη, δεν κατόρθωσε να πείσει τους εκλογείς πως είχε τη δυνατότητα να διατηρηθεί σε περίπτωση νίκης. Δημιουργούσε περισσότερο την εντύπωση μιας βεβιασμένης συνεργασίας που είχε ως μόνο σημείο επαφής την αντίθεση στο σταθερότερο και πιο συγκροτημένο κόμμα των Φιλελευθέρων. Η αδυναμία, πάντως, των παλαιών κομμάτων να ανακόψουν την επιτυχή πορεία του κόμματος των Φιλελευθέρων προκύπτει με σαφήνεια από τα εκλογικά αποτελέσματα, καθώς οι υποστηρικτές του Γεώργιου Θεοτόκη έλαβαν 10 έδρες, του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη 8, του Δημήτριου Ράλλη 6 και του Αλέξανδρου Ζαΐμη μόλις 3, έναντι των 146 εδρών που διασφάλισε το κόμμα του Ελευθέριου Βενιζέλου. Ο Βενιζέλος, άλλωστε, είχε κατορθώσει να τηρήσει τις προεκλογικές του εξαγγελίες, μεταδίδοντας στους πολίτες την αίσθηση πως το σύνθημα της ανόρθωσης επρόκειτο πράγματι να υλοποιηθεί.