Έκθεση Β΄ Λυκείου: Παραπληροφόρηση | Σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μάντη

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Παραπληροφόρηση

Κωνσταντίνος Μάντης | Best Blogger Tips
Brian Oldham

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Παραπληροφόρηση

Παραπληροφόρηση ονομάζεται η σκόπιμα κακή πληροφόρηση, που χαρακτηρίζεται από τη μετάδοση ανακριβών, μονόπλευρα διογκωμένων ή επινοημένων (ψευδών) πληροφοριών ή/και την απόκρυψη άλλων.

Μορφές παραπληροφόρησης

Ως παραπληροφόρηση νοείται η σκόπιμη προσπάθεια παραπλάνησης του κοινού που αποσκοπεί σε κάποιο όφελος, και όχι η ακούσια αναμετάδοση λανθασμένων ή ελλιπώς τεκμηριωμένων πληροφοριών. Ωστόσο, είτε υπάρχει απώτερο κίνητρο είτε όχι, η μη άρτια ενημέρωση του κοινού είναι εξίσου επιζήμια.

- Ανακριβείς πληροφορίες: Στο πλαίσιο της χειραγώγησης του κοινού και με προφανή στόχο τη δημιουργία εντυπώσεων είναι συχνή η μετάδοση πληροφοριών που δεν αποδίδουν επακριβώς την πραγματικότητα. Πρόκειται, δηλαδή, για ειδήσεις που, αν και αποδίδουν μέρος της αλήθειας, δεν είναι ωστόσο απολύτως ακριβείς.
Τα σημεία απόκλισής τους από την αλήθεια φανερώνουν συνήθως τις απώτερες επιδιώξεις της μετάδοσής τους, αφού μπορούν να υποδείξουν ποια εντύπωση θέλησαν να δημιουργήσουν ή ποια αντίδραση του κοινού θέλησαν να υποκινήσουν.

- Μονόπλευρα διογκωμένες πληροφορίες: Με απώτερο στόχο την στήριξη μιας πολιτικής παράταξης ή ενός οικονομικού παράγοντα τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν την τάση να παρουσιάζουν μονόπλευρα τα γεγονότα και κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να προκύπτει το συμπέρασμα ή να δημιουργείται η εντύπωση που τους εξυπηρετεί. Εις βάρος της αντικειμενικότητας και της ενδελεχούς εξέτασης των γεγονότων, τα ΜΜΕ επιλέγουν και τονίζουν μόνο τις πτυχές εκείνες που συμβαδίζουν με το επιδιωκόμενο από αυτά αποτέλεσμα.

- Μετάδοση ψευδών πληροφοριών: Η τακτική αυτή, που είναι η πλέον δραστική μορφή παραπληροφόρησης, αποφεύγεται από τους περισσότερους δημοσιογραφικούς οργανισμούς, καθώς μια οποιαδήποτε τέτοια υπόνοια θα καταρράκωνε πλήρως την αξιοπιστία τους. Είναι, άλλωστε, εφικτή η χειραγώγηση του κοινού με έμμεσους τρόπους, χωρίς να απαιτείται μια τόσο απροκάλυπτη μέθοδος.
Στο διαδικτυακό χώρο υπάρχουν, ωστόσο, ιστοσελίδες ενημέρωσης που δεν πληρούν τα κριτήρια της δημοσιογραφικής αρτιότητας, όπου θα μπορούσαν να δημοσιευτούν ακόμη και ψευδείς πληροφορίες, σε μια απέλπιδα προσπάθεια προσέλκυσης αναγνωστικού κοινού.

- Απόκρυψη πληροφοριών: Συνήθης μορφή παραπληροφόρησης είναι και η απόκρυψη πληροφοριών, οι οποίες θα μπορούσαν να ζημιώσουν τα συμφέροντα της παράταξης ή του οικονομικού παράγοντα που εξυπηρετείται από τα μέσα ενημέρωσης. Στις περιπτώσεις αυτές η παρουσίαση των γεγονότων γίνεται με υπερτονισμό επουσιωδών πτυχών του θέματος, ώστε να καταστεί όσο το δυνατόν λιγότερο εμφανής η απουσία ολοκληρωμένης κάλυψης των γεγονότων.

- Εμφατική προβολή δευτερευόντων θεμάτων: Τα ΜΜΕ στην προσπάθειά τους να αποπροσανατολίσουν την κοινή γνώμη, ώστε να μην επικεντρωθεί σ’ ένα ουσιώδες ζήτημα ή πρόβλημα, καταφεύγουν στην εκτενή κάλυψη και διερεύνηση δευτερευόντων θεμάτων, τα οποία κρίνονται ως λιγότερο επιζήμια για τα συμφέροντα που θέλουν να εξυπηρετήσουν.

Παράγοντες που επιδιώκουν την παραπληροφόρηση

Με δεδομένη τη δυνατότητα των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης να επηρεάζουν δραστικά την κοινή γνώμη είναι αναπόφευκτο το ενδιαφέρον πολιτικών και οικονομικών παραγόντων για την αξιοποίησή τους ως μέσο χειραγώγησης των πολιτών.

-  Πολιτικές παρατάξεις: Με απώτερο στόχο αρχικά την επικράτηση στις εθνικές εκλογές και κατόπιν τη διατήρηση της εξουσίας, οι πολιτικές παρατάξεις χρειάζονται και επιζητούν τη στήριξη των ΜΜΕ. Από τη στιγμή που η απόκτηση της εύνοιας των πολιτών μέσω μιας ουσιαστικής πολιτικής δράσης κι ενός σημαντικού πολιτικού έργου μοιάζει επισφαλής ή δυσεπίτευκτη -ιδίως σε περιόδους κρίσης, όπου τέτοιου είδους επιτεύξεις κρίνονται σχεδόν ανέφικτες-, οι πολιτικοί στρέφονται στην ασφαλέστερη επιλογή· στη χειραγώγηση της κοινής γνώμης.
Η στήριξη, βέβαια, των πολιτικών ενδεχομένως να προκύπτει και αυτοβούλως από ορισμένα ΜΜΕ, όταν κρίνουν πως η άνοδος μιας παράταξης είναι τέτοια, ώστε σύντομα θα έχει τη δυνατότητα να διαδραματίσει ρυθμιστικό ρόλο, και άρα θα μπορεί να τους αποδώσει σημαντικά οφέλη ως ανταμοιβή.  

- Οικονομικοί παράγοντες: Τα ΜΜΕ εξυπηρετούν κάποτε και οικονομικούς παράγοντες (πολυεθνικές επιχειρήσεις, ιδιωτικές εταιρείες), με τη μετάδοση εκείνων των πληροφοριών κι εκείνων των θεμάτων που στρέφουν το κοινό σε συγκεκριμένες επιλογές ή δράσεις, ώστε να προκύπτουν σημαντικά κέρδη για τους παράγοντες αυτούς.

- Ενίσχυση τηλεθέασης, αναγνωσιμότητας, πωλήσεων: Τα ΜΜΕ προκειμένου να αυξήσουν το κοινό τους, και άρα τα έσοδα από τις διαφημίσεις, καταφεύγουν συχνά σ’ εκείνο το είδος της παραπληροφόρησης που κατορθώνει να ελκύσει την προσοχή του κοινού. Προχωρούν, έτσι, στη διεκτραγώδηση των γεγονότων, στη διόγκωση θεμάτων της επικαιρότητας, στη δημιουργία προσδοκίας «υποτιθέμενων» αποκαλύψεων, κι εν γένει στη δημιουργία εντυπώσεων, ώστε να διασφαλίσουν πως το κοινό θα θελήσει να παρακολουθήσει το δελτίο ειδήσεων, να προμηθευτεί την εφημερίδα ή να διαβάσει τη διαδικτυακή ανάρτηση.
Στο ίδιο πλαίσιο, μάλιστα, κινείται η τάση των ΜΜΕ να δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στα θέματα εκείνα που γνωρίζουν πως έχουν ιδιαίτερο αντίκτυπο στο κοινό. Θέματα που δεν είναι πάντοτε άξια διερεύνησης και έχουν συχνά σκανδαλοθηρικό χαρακτήρα, προτιμώνται από τα μέσα ενημέρωσης, καθώς διασφαλίζουν ένα σταθερό κοινό.  

Παράγοντες που υποβοηθούν την παραπληροφόρηση

Οι προσπάθειες των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης να κατευθύνουν την κοινή γνώμη υποβοηθούνται από επιμέρους παράγοντες που σχετίζονται με τις συνθήκες ζωής και τον τρόπο σκέψης μεγάλου μέρους των πολιτών:

- Οι πολλαπλές υποχρεώσεις και οι γοργοί ρυθμοί του σύγχρονου τρόπου ζωής, δεν επιτρέπουν στους πολίτες τη συγκριτική παρακολούθηση της επικαιρότητας και την ποιοτική εμβάθυνση στα γεγονότα. Οι περισσότεροι αρκούνται σε μια επιφανειακή προσέγγιση, που τους δεν τους προφυλάσσει από τις πάγιες τακτικές των μέσων μαζικής ενημέρωσης.

- Η επιδείνωση του οικονομικού κλίματος έχει αποθαρρύνει πολλούς πολίτες και τους έχει καταστήσει ευάλωτους σε φαινόμενα λαϊκισμού. Άνθρωποι που μέχρι πρότινος θα αντιμετώπιζαν με δυσπιστία οποιαδήποτε εξαγγελία εύκολης αντιμετώπισης χρόνιων οικονομικών ζητημάτων, κάμπτονται υπό την πίεση της οικονομικής δυσπραγίας κι εμφανίζονται απρόσμενα ευεπηρέαστοι.

- Οι πολίτες που παραμένουν αποστασιοποιημένοι από τις πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις της χώρας, όπως κι εκείνοι που παρακολουθούν μεν τα διαδραματιζόμενα αλλά έχουν μια αμετάκλητη -φανατική- πολιτική τοποθέτηση, τείνουν να παρασύρονται εξίσου εύκολα από την επιχειρούμενη παραπληροφόρηση. Οι μεν διότι δεν γνωρίζουν επαρκώς το πολιτικό πλαίσιο και άρα δεν μπορούν να σταθούν κριτικά απέναντι στις μεταδιδόμενες πληροφορίες, και οι δε διότι είναι πρόθυμοι να αποδεχτούν οτιδήποτε εξυπηρετεί την πολιτική παράταξη που υποστηρίζουν.

- Η απουσία κριτικής σκέψης, η απροθυμία συνεπούς παρακολούθησης και διερεύνησης των καίριων πολιτικών και κοινωνικών ζητημάτων, καθώς κι η ενδοτικότητα στην έτοιμη γνώση και άποψη, συνιστούν επιβαρυντικούς παράγοντες, αφού προσφέρουν τη δυνατότητα στους φορείς ενημέρωσης να κατευθύνουν κατά βούληση το κοινό.

- Το γεγονός ότι τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης είναι ιδιωτικές επιχειρήσεις καθιστά δύσκολη, αν όχι ανέφικτη, την αντίσταση σε οικονομικά ή άλλα ανταλλάγματα, που διασφαλίζουν την απρόσκοπτη λειτουργία και την κερδοφορία τους. Έτσι, οι πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες μπορούν, αν προσφέρουν το κατάλληλο δέλεαρ, να ζητήσουν την πολύτιμη στήριξη των ΜΜΕ.

- Αντιστοίχως, η ανάγκη των δημοσιογράφων να διατηρήσουν τη θέση εργασία τους ή να επιτύχουν την επαγγελματική τους εξέλιξη και άνοδο, τους ωθεί στο να καταστρατηγούν τις αρχές δεοντολογίας του επαγγέλματός τους.

Πιθανά αίτια ακούσιας παραπληροφόρησης

- Ας ληφθεί υπόψη πως η πραγματοποίηση ουσιαστικής ενημέρωσης απαιτεί σημαντική δαπάνη προκειμένου να είναι εφικτή η έρευνα -που αναλόγως το θέμα μπορεί να είναι και μακροχρόνια-, η επί τόπου κάλυψη των γεγονότων, η διεξοδική διερεύνηση όλων των παραγόντων και η αναζήτηση όλων των εμπλεκόμενων προσώπων. Με δεδομένη, επομένως, την σε όλους τους τομείς προσπάθεια εξοικονόμησης χρημάτων, είναι προφανής η τάση ορισμένων δημοσιογραφικών οργανισμών να αποφεύγουν την εξαντλητική διερεύνηση των καλυπτόμενων θεμάτων, με αποτέλεσμα το τελικό προϊόν να είναι ημιτελές ή ελλιπές.

- Η ολοένα αυξανόμενη ανάγκη των μέσων ενημέρωσης να καλύπτουν όσο το δυνατόν γρηγορότερα τα γεγονότα της επικαιρότητας, έχει ως συνέπεια την κάποτε βιαστική ή και πρόχειρη μετάδοση πληροφοριών, οι οποίες στη συνέχεια αποδεικνύονται ανακριβείς. Τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, άλλωστε, έχουν να ανταγωνιστούν το κυρίαρχο και αστραπιαία ανταποκρινόμενο διαδίκτυο, στο οποίο υπάρχουν και «δημοσιογραφικές» σελίδες που σπεύδουν να δημοσιεύσουν «ειδήσεις», προτού γίνει η αναγκαία διερεύνησή τους. Στο πλαίσιο της διαδικτυακής ενημέρωσης, μάλιστα, είναι συχνή η αναδημοσίευση και η τάχιστη αναμετάδοση πληροφοριών, που έχουν γίνει άκριτα αποδεκτές ως έγκυρες, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτε περισσότερο από ανυπόστατες φήμες.  

Συνέπειες παραπληροφόρησης

- Οι πολιτικές επιλογές των πολιτών αποτελούν προϊόν χειραγώγησης, και φυσικά βασίζονται σε λανθασμένα κριτήρια, αφού δεν τους έχει δοθεί η αντικειμενική και ακριβής εκείνη πληροφόρηση που θα επέτρεπε τη λήψη ορθών αποφάσεων. Προκύπτει, έτσι, μια κατάφωρη υπονόμευση της δημοκρατίας, εφόσον οι πολίτες καθοδηγούνται σε συγκεκριμένα συμπεράσματα, και άρα σε συγκεκριμένες επιλογές, χωρίς επί της ουσίας να τους παρέχεται η ευκαιρία να αποφασίσουν έχοντας πλήρη και ακριβή γνώση των οικονομικών και πολιτικών δεδομένων.

- Κάθε πτυχή της κοινωνικής και οικονομικής ζωής των πολιτών καθίσταται ευάλωτη στο ενδεχόμενο διάδοσης ανακριβών πληροφοριών, που μπορούν να προκαλέσουν τεχνητές εντάσεις, αλλά να επιφέρουν πραγματική επιδείνωση στο οικονομικό κλίμα και να οδηγήσουν έτσι τους πολίτες σε σπασμωδικές κινήσεις και βεβιασμένες αποφάσεις.

- Η διαστρέβλωση της αλήθειας και η απόπειρα μετάθεσης ευθυνών από τη μεριά των πολιτικών, μπορεί να δημιουργήσει εν δυνάμει επικίνδυνες καταστάσεις, αν οι πολίτες λανθασμένα εκλάβουν ως υπεύθυνες για τα επιμέρους προβλήματα έτερες εθνικές ή κοινωνικές ομάδες.  

Τρόποι αντιμετώπισης του φαινομένου

Η ανάγκη για έγκυρη ενημέρωση συνιστά αναμφισβήτητα ένα από τα πλέον καίρια αιτήματα της εποχής μας, καθώς είναι ο μόνος τρόπος για τη λήψη ορθών αποφάσεων σε κρίσιμους τομείς της πολιτικής και κοινωνικής ζωής. Θα πρέπει, εντούτοις, να έχουμε υπόψη μας πως συχνά η παρουσίαση των γεγονότων έχει υποκειμενικό χαρακτήρα και εμφανίζεται έκδηλα μεροληπτική, όχι κατ’ ανάγκη διότι επιχειρείται η παραπληροφόρηση του κοινού, αλλά διότι το συγκεκριμένο μέσο ενημέρωσης έχει μια ξεκάθαρη κομματική θέση, και παρουσιάζει τα γεγονότα υπό το πρίσμα αυτής της πολιτικής άποψης. Είναι, επομένως, σημαντικό να αντιλαμβάνεται το κοινό από ποια μέσα λαμβάνει την πληροφόρησή του και κατά πόσο τα μέσα αυτά έχουν δηλωμένη ή όχι κομματική τοποθέτηση.

- Ένα βασικό ζητούμενο για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης είναι η συνειδητή προσπάθεια του πολίτη να προφυλαχθεί από τις απόπειρες χειραγώγησής του. Είναι αναγκαία, δηλαδή, η απάλειψη της ευπιστίας και η αναζήτηση πληροφοριών από ποικίλες πηγές, ώστε να καθίσταται εφικτή η συγκριτική εξέταση των μεταδιδόμενων πληροφοριών. Οι πολίτες θα πρέπει να αντιλαμβάνονται πως δεν υπάρχουν αυθεντίες στο χώρο της ενημέρωσης και πως είναι απολύτως σημαντικό να στέκουν κριτικά απέναντι στις παρουσιαζόμενες ειδήσεις και πληροφορίες.

- Κρίσιμος είναι φυσικά ο ρόλος της παιδείας, καθώς μπορεί να επιτύχει την ενίσχυση της αντιληπτικής ικανότητας των νέων, και άρα να καταστήσει εφικτή τη ζητούμενη πνευματική τους εγρήγορση έναντι στις απόπειρες παραπληροφόρησης.

- Οι πολίτες θα πρέπει να έχουν ενεργό ενδιαφέρον για τα πολιτικά ζητήματα του τόπου, ώστε να είναι σε θέση να διαμορφώνουν τις πολιτικές τους απόψεις και να κρίνουν τα γεγονότα της επικαιρότητας με σαφή γνώση των δεδομένων, και όχι βασιζόμενοι σε ευκαιριακή και επιφανειακή ενημέρωση.

- Τα ΜΜΕ οφείλουν να τηρούν απαρέγκλιτα τις αρχές της δημοσιογραφικής δεοντολογίας, και να διεκδικούν την επιβράβευση του κοινού για την εγκυρότητα και την αξιοπιστία τους. Οφείλουν, επίσης, να σέβονται και να υπηρετούν το δημοκρατικό πολίτευμα, απέχοντας από την εξυπηρέτηση πολιτικών συμφερόντων, έστω κι αν το δέλεαρ γι’ αυτά είναι σημαντικό.

- Η πολιτεία, μέσω της δικαιοσύνης, θα πρέπει να μεριμνήσει για τον αυστηρότερο έλεγχο της λειτουργίας των ΜΜΕ, επεμβαίνοντας αποφασιστικά όποτε διαπιστώνεται πως υπάρχει σκόπιμη μετάδοση ανακριβών πληροφοριών.


- Οι πολιτικοί θα πρέπει να κατανοήσουν πως η αναμενόμενη από αυτούς πολιτική δράση δεν μπορεί να βασίζεται σε παρωχημένες τακτικές παραποίησης των γεγονότων και συνεχή αποποίηση ευθυνών, αλλά σε ώριμη και υπεύθυνη παραδοχή της αλήθειας. Ζητούμενο δεν είναι η δημιουργία εντυπώσεων με αλλεπάλληλες διαστρεβλώσεις της αλήθειας και συνεχείς πιέσεις στα ΜΜΕ, αλλά η συνέπεια και η ειλικρίνεια απέναντι στους πολίτες. 

0 σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...